پاتولوژی چیست؟
آسیب شناسی(Pathology ) از نظر لغوی از دو واژه پاتو(Patho= pathos ) به معنی رنج، درد و عذاب و لوژی(logy= logos) به معنی مطالعه
تشکیل شده است.
به عبارت اختصاصی تر آسیب شناسی ، دستورالعملی است ارتباطی که علوم پایه و تجربیات بالینی را
در بر گرفته و به منظور مطالعه تغییرات ساختاری وعملکردی در سلولها، بافتها و اندامها که زمینه بیماریها(Diseases) را بوجود می آورند
اختصاص یافته است.
آسیب شناسی عبارت است از مطالعه اختلال در مولکولها، سلولها، بافتها و عملکرد که
در ارگانیسم های زنده در پاسخ به عوامل آسیب رسان یا محرومیتها رخ می دهد.
بسیاری از این عوامل ترکیبات شیمیایی هستند که اغلب شامل فرآورده های دیگر ارگانیسم ها که مهمترین آنها
میکروارگانیسم های پاتوژن( بیماری زا )، می باشند. دیگر عوامل آسیب رسان اشکال متنوع انرژی از قبیل گرما،
تشعشعات و نیروهای مکانیکی هستند که در مقادیر زیادی اعمال می شوند. ضمن اینکه بیشتر شرایط مرضی،
ناشی از در معرض قرارگرفتن بافتهای بدن با مواد آسیب رسان می باشد،
ولی محرومیت از عناصر غذائی ضروری، از قبیل پروتئین ها، مواد معدنی، ویتامین ها، آب و اکسیژن نیز ممکن است
به همان اندازه دارای آثار مضر و تخریب کننده باشد. فاکتورهای ژنتیکی نیز ممکن است دارای نقش مهمی در آسیب شناسی باشند.
انواع مطالعه آسیب شناسی
به طور سنتی، مطالعه آسیب شناسی به دو قسمت آسیب شناسی عمومی(General pathology ) و آسیب شناسی اختصاصی
یا سیستمیک(Special or systemic pathology ) تقسیم می گردد. اولی در خصوص مطالعه واکنشهای پایه و اساسی
سلولها و بافتها نسبت به محرکهایی که زمینه همه بیماریها را بوجود می آورند متمرکز شده است.
در حالیکه دومی پاسخهای ویژه ارگانها و بافتهای اختصاصی نسبت به محرکهای کم و بیش شناخته شده را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهند.
تعاریف دیگر
واژه کلیدی در تعریف آسیب شناسی، واژه پاسخ(Response) است، که عبارت است از طیف وسیعی از واکنشها
که از آسیب برگشت پذیر تا آسیب برگشت ناپذیر و مرگ تا دگرگونیهای بدخیم را دربرمی گیرد.
زمانیکه″پاسخ″ باعث اختلال در سلامتی و صحت(Well – being ) موجود زنده گردد، تحت عنوان بیماری قلمداد می شود.
بدن تحت تأثیر محرکهای نرمال زیادی قرار می گیرد، که نسبت به آنها همانگونه که به محرکهای غیر نرمال و آسیب رسان
واکنش نشان می دهد، پاسخ می دهد. به عنوان مثال، روند های آتروفی و نکروز که در سیر تحلیل رفتن طبیعی(Involution)
طبیعی تیموس رخ می دهد بی شباهت به آتروفی و نکروزی که در اثر اختلال در تأمین خونرسانی به یک اندام یا بافت رخ می دهد،
نیست.
برخی پاسخها، مثل مرگ سلول در اثر آنوکسی، پاسخهای پاسیو هستند، در حالیکه بیشتر پاسخها،
از قبیل آماس، پاسخ اکتیو بوده و در بیشتر موارد نشان دهنده مکانیسم های نرمال دفاعی و نجات دهنده زندگی می باشند.
در بعضی موارد، این مکانیسم های محافظتی عامل آسیب رسان را در همان ابتدا خنثی یا حذف کرده
و در نتیجه بیماری که از نظر بالینی قابل تشخیص باشد شکل نمی گیرد.
جالب است بدانید …
در موارد دیگر، این واکنشها کمتر مؤثر بوده و بیماری متعاقب آن اغلب شدیدتر خواهد بود، در این موارد، بیمار ممکن است
ناهنجاریهای سیستمیک متنوع یعنی سمپتوم(Symptoms ) و همچنین علائم قابل رویتی(Signs) را به عنوان پی آمد پاسخ تجربه کند.
وقتی چنین واقعه ای رخ می دهد، بیمار دارای بیماری بالینی بوده که ممکن است کشنده باشد.
در بعضی مواقع، این مکانیسم های دفاعی طبیعی به بیراهه رفته، منجر به آسیب های بیشتری به میزبان می گردد.
بنابراین، واکنشهای دفاعی میزبان، ممکن است از نظر تأثیر پذیری و شدت بسیار متنوع باشند، ممکن است بدون اینکه تشخیص داده شوند
پیش روند یا همراه با درجات متنوعی از بیماریهای بالینی باشند، ممکن است مفید بوده یا منجر به آسیب بیشتری گردند
و ممکن است نجات بخش زندگی یا کشنده باشند.
آسیب شناسها باید قادر به تشخیص این نکته باشند که تمامی این واکنشها، واقعی، ثابت و قابل تشخیص بوده
و همچنین باید آگاه از فوائد و مضرات این واکنشها در میزبان باشند.
از آنجائیکه محیط دائماً در حال تغییر است، حیوانات کاملاً به محیط پیرامون خود آداپته نشده اند و در نتیجه شانس کمی برای آنها باقی خواهد ماند.
محورهای اصلی آسیب شناسی
چهار قسمت یک بیماری که محور اصلی آسیب شناسی را تشکیل می دهند عبارتند از:
- (Etiology) علت بیماری
- مکانیسم های رشد و پیشرفت آن (Pathogenesis)
- تغییرات سلولی ایجاد شده در سلولها و ارگانهای بدن Morphologic changes))
- پیامدهای فونکسیونال ناشی از تغییرات مرفولوژیک (clinical significances)
اتیولوژی یا علت بیماری، این نکته که بیماریها یا سمپتوم های غیرطبیعی معلول˝ و به دنبال علتی رخ می دهند،
به اندازه تاریخ ثبت شده بشری قدمت دارد.
از دید پیروان افلاطون(Acadian 2500BC) ، اگر کسی بیمار می شد،
علت آنرا قصور خود بیمار می دانستند (مثلا” گناهی که انجام داده بود ) یا علت آنرا به عوامل خارجی نسبت می دادند
مثل سرما، ارواح شیطانی و خدایان.
از دید علوم مدرن، دو طبقه عمده از عوامل اتیولوژیک وجود دارند،
ذاتی یا ژنتیک و اکتسابی( مثل عفونی، تغذیه ای، شیمیائی، فیزیکی ). دانش یا کشف علت اولیه در واقع ستون فقراتی است
که بر اساس آن تشخیص می تواند بنا نهاده شود، بیماری شناخته شود، یا درمان شکل گیرد.
با اینحال موضوع یک عامل اتیولوژیک برای یک بیماری – که از مطالعه عفونتها و اختلالات ژنی منفرد بوجود آمده – دیگر کارائی ندارد.
فاکتورهای ژنتیک بوضوح در ایجاد برخی بیماریهای شایع با منشاء محیطی مثل آترواسکلروزیس و کانسر دخالت دارد،
و محیط نیز ممکن است تأثیرات عمیقی در برخی بیماریهای ژنتیک داشته باشد.
پاتوژنز
پاتوژنز؛ عبارت است از مجموعه توالی وقایع رخ داده در پاسخ سلولها یا بافتها در مقابل عامل اتیولوژیک که از تأثیر عامل محرک اولیه
تا در نهایت نمودار شدن بیماری، اشاره می کند. مطالعه پاتوژنز همچنان یکی از حیطه های عمده و مهم آسیب شناسی است.
تغییرات مرفولوژیک؛ تغییرات مرفولوژیک به تغییرات ساختمانی در سلولها یا بافتها اشاره می کند که یا مشخصه بیماری هستند
یا از نظر تشخیصی برای روند اتیولوژیک حائز اهمیت می باشند.
بی نظمی عملکردی و اهمیت بالینی؛ ماهیت تغییرات مرفولوژیک و توزیع و گسترش آنها در ارگانها یا بافتها در عملکرد طبیعی
تداخل ایجاد کرده و تعیین کننده جلوه های بالینی(Symptoms and signs ) ، دوره و پیش گوئی بیماری می باشد.
تمام اشکال آسیب بافتی که با تغییرات مولکولی و ساختمانی در سلولها آغاز می شود، موضوعی است
که اولین بار توسط رودولف ویرشو(Rudolf Virchow) ، که پدر آسیب شناسی نوین شناخته شده است، ارائه گردید.
بدون دیدگاه